Szlak Templariuszy - templariusze, średniowiecze, Chwarszczany, krucjaty, zagadki i tajemnice średniowiecza, katedry, archeologia

Lietzen (Leśnica)

Tempelhof

Brunszwik

plan dawnej komandorii
Plan siedziby komandorii w Lietzen w XVIII wieku. Na czarno zaznaczone: u góry po lewej - kaplica, po prawej - pałac joannitów, u dołu - spichlerz

Komandoria templariuszy w Leśnicy (Lietzen Nord) została założona przed 1229 rokiem po lewej stronie rzeki Odry, na terenie historycznej ziemi lubuskiej. Placówka zakonna usytuowana była po południowej stronie Jeziora Kuchennego (Küchensee), na niewielkim, płaskim wyniesieniu terenu. Reliktem zabudowy komandorii pozostaje kaplica oraz oddalony od niej o około sto metrów w kierunku południowym spichlerz, pełniący być może pierwotnie funkcje mieszklane.

Pierwsza wzmianka dotycząca leśnickich templariuszy pochodzi z 1229 roku, kiedy to biskup lubuski Wawrzyniec nadał zakonowi dziesięciny z 250 łanów ziemi. Przyjmuje się, że fundatorem tej placówki zakonnej był książe ślaski Henryk Brodaty, choć niektórzy badacze nie wykluczają w tym roli wielkopolskiego księcia Władysława Odonicza. Ta druga możliwość wydaje się jednak mniej możliwa do przyjęcia.

Istnienie komandorii potwierdza dokument pochodzący z 1244 roku, gdzie biskup lubuski Henryk zatwierdził templariuszom dziesięcinę z 300 łanów i przyznał im dodatkowo jeszcze dziesięcinę z kolejnych 50 łanów. W ten spsób udokumentowane zostały dwa inne nadania, pochodzące również prawdopodopodobnie od ślaskiego księcia. Ze swojej strony templariusze ufundowali prebendę kanonicką w kapitule katedralnej, na której utrzymanie miały być przeznaczane dochody z kościoła w Lietzen oraz dzisięcina z gruntów rolnych wsi Lietzen, Heinersdorf, Tempelberg i Marxdorf. Zakon otrzymał w tym celu dodatkowo dochody z dziesięciny wsi Werbig. W dokumencie z 1244 roku wymienia się też nowo wybranego przez templariuszy kanonika - Hermana oraz kapelana zakonnego Henryka z Leśnicy. Dokument w imieniu templariuszy leśnickich podpisał Gebhard, preceptor zakonu na Niemcy. W 1247 roku papież Innocenty IV potwierdził bullą dotychczasowe nadania templariuszy leśnickich, wymieniając oprócz poprzednich wsi zakonnych także wieś Neuentemel oraz niezachowaną do dzisiaj wieś Colaz (?).

W latach 1249-1253 zachodnia część ziemi lubuskiej przypadła arcybiskupowi magdeburskiemu Willibrandowi, który władał nią następnie wraz z margrabiami brandenburskimi z dynastii askańskiej. W celu potwierdzenia posiadłości zakonnych i dotychczasowych przywilejów papież Innocenty IV wydał ponownie templariuszom bullę, która sankcjonowała ich sta posiadania wobec rządzących. W latach 1287-1290 ostatecznie cały zachodni obszar ziemi lubuskiej przypadł margrabiom brandenburskim. W dokumentach z 2 połowy XIII wieku i poczatku XIV wieku wymienia się trzech komandorów leśnickich: Gerkina w 1261 roku, Jordana de Esbeke, króry był zarazem wiceprezeptorem zakonu na Niemcy i Polskę oraz Bertrama de Feldheim. Ostatnia informacja o komandorii pochodzi z 1303 roku, kiedy to odbył się tutaj zjazd kapituły, obradującej m.in. na temat łanów wsi klasztornej Lubanowo.

Po 1318 roku, na mocy porozumienia w Cremmenn dobra templariuszy leśnickich przekazano zakonowi joannitów. Jeszcze w 1311 roku margrabia Waldemar przekazał wieś Werbig kapitule katedralnej w Lubuszu, która była własnością biskupią, zarządzaną jedynie przez zakon. Ogółem należy stwierdzić, że templariusze posiadali na terenie dóbr leśnickich sześć wsi, z których prawdopodobnie założyli dwie: Tempelberg i Neuentempel, o czym świadczą ich charakterystyczne nazwy. Dodatkowo przypisuje się templariuszom posiadanie wsi Gorgast oraz Dolgelin.

Reliktem zabudowy komandorii templariuszy jest kamienny kościół. Budowla została wzniesiona ze starannie obrobionych garnitowych kwader na planie prostokątnym. Jest to świątynia o formie prostopadłościennej, nakryta wysokim dachem dwuspadowym. Dostęp do wnętrza usytuowany został w południowej elewacji, w formie uskokowego portalu zamknietego łukiem ostrym. W końcu XV wieku przedłużono budowlę dodając po stronie wschodniej wieloboczną apsydę. Zarazem też założono nad wnętrzem świątyni poźnogotyckie sklepienie gwiaździste. Po stronie przeciwnej nadbudowano ryglową wieżyczkę pełniącą funkcję dzwonnicy. Niektórzy badacze dopatrują się w tym miejscu wcześnieujszej kamiennej dzwonnicy. Pamiątką z czasów templariuszy jest znajdująca się wewnątrz świątyni, wapienna płyta nagrobna, wmurowana w połuduniową ścianę, poświęcona kanonikowi Johannesowi von Niendorp z kolegiaty w Magdeburgu. W kościele znajdują się także pamiątki z okresu przynalezności komandorii do zakonu joannitów i hrabiostwa von Hardenbergów.

spichlerz

Pozostałością po templariuszach jest też spichlerz znajdujący się po południowej stronie kompleksu. Kamienno-cegalna budowla została założona na planie prostokątnym i nakryta jest wysokim dachem dwuspadowym. Badacze uważają, że tylko dolna część budowli stanowi świadectwo z czasów templariuszy, a budowla została późneij nadbudowana, w okresie władztwea joannitów. Także relikty średniowiecznych murów, złożonych z rzędów granitowych kwader, znajdujących się w obrębie nowożytnego dworu właścicieli majątku przyjmuje się jako pozostałości po wielkiej sali templariuszy.

Pamiątką po działalności fundacyjnej templariuszy są również zachowane z okresu przełomu XIII i XIV wieku wiejskie kościoły parafilane, znajdujące się zapewne pod opieką kapelana zakonnego. Budowle te, zlokalizowane w miejscowościach Heinersdorf, Marxdorf i Tempelberg, czy Dolgelin nie wyróżniają się szczególnie na tle innych wiejskich kościołów parafilanych z tego czasu na terenie historycznej Ziemi Lubuskiej i na Pomorzu Zachodnim.

Po sekularyzacji zakonu joannitów w dobie reformacji, majątek leśnicki znalazł się w posiadaniu prywatnym. W okresie powojennym został znacjonalizowany i mieściło się tutaj państwowe gospodarstwo rolne. W latach 90. XX wieku założenie zostało odzyskane przez rodzinę wcześniejszych właścicieli, hrabiostwo von Hardenberg, które kultywuje piękne, samarytańskie tradycje zakonów rycerskich, poprzez założenie tutaj fundacji wspierającej porzebujące pomocy dzieci.

tekst: Błażej Skaziński