Komandoria w Chwarszczanach

Chwarszczany - komandoria, początkowo ośrodek 1000 łanowych dóbr nadanych w 1232 roku przez Władysława Odonicza, następnie systematycznie powiększanych. Komandoria została założona na planie elipsy o wymiarach - 100 x 150 metrów, reliktem, po północno-zachodniej stronie założenia, kaplica gotycka wzniesiona na przełomie XIII i XIV wieku, zawierająca pozostałości romańskiej, granitowej kaplicy, pod postacią części fasady z ostrołukowym portalem i materiału rozbiórkowego użytego do wzniesienia podbudowy

przekrój kaplicy

planj kaplicy

Cychry - miejscowość należąca do templariuszy. Fragmenty pierwotnego, granitowego kościoła datowanego przed rokiem 1250, będącego zapewne fundacją templariuszy. Z pierwotnego założenia pochodzą ściany: zachodnia, południowa i północna. Od strony zachodniej, w późnym średniowieczu, dobudowano czworoboczną wieżę. Od strony wschodniej w 1858 roku, wzniesiono transept i prezbiterium z półkolistą apsydą, do budowy której wykorzystano granitowy materiał rozbiórkowy ze ściany wschodniej. We wnętrzu kruchty zachowany uskokowy portal zamknięty łagodnym łukiem ostrym. Po południowej stronie relikty półkoliście zamkniętego portalu.

plan kościoła w Cychrach

Dargomyśl - miejscowość należąca do templariuszy. Ośrodek 200 łanowych dóbr nadanych zakonowi w 1234 roku przez Barnima I. Kościół granitowy datowany na początek 3 ćw. XIII wieku. Była to pierwotnie budowla salowa, prostokątna, pozbawiona prezbiterium i czworobocznej wieży zachodniej. W ścianie zachodniej znajdował się portal główny, następnie usunięty, w ścianie południowej znajduje się zamurowany, ustrołukowo zamknięty portal z ornamentem półkul w holkielach ościeży. W ścianie wschodniej usytuowane trzy okna, z których środkowe jest nieco wyższe. W latach 1897/98 kościół został rozbudowany w kierunku wschodnim.

plan kościoła w Dargomyślu

Lubno - miejscowość podarowana chwarszczańskim templariuszom wraz z Oborzanami przez rycerza Własta w 1241 roku. Znajdowała się prawdopodobnie na zachodnich rubieżach posiadłości zakonnych.

plan kościoła w Lubnie

Chwarszczany (Chvartsane)  

Cychry (Tyscher) 

Dargomyśl (Dargumizle) 

Krześnica (Willekinesdorp) 

Sarbinowo (Zorbamsdorp) 

Bogusław (Boguzlawe) 

Gudzisz (Gutistorp) 

Carkzowe 

Nywik 

Kaleńsko (Culinkze) 

Dębno (Damme) 

Oborzany (Obran) i Lubno (Liebenow)   

Cloznitz (Kłośnica - dziś w granicach Kostrzyna) 

Dąbroszyn (Tamprosowe) 

Warniki (Warnik - dziś częśćKostrzyna)  

Witnica (Witze) 

Pudignowe 

nieokreślone oppidum - miejscowość targowa (dzisiaj prawdopodobnie Kostrzyn)

Komandoria w Sulęcinie

Sulęcin - komandoria, ośrodek dóbr zakonnych ufundowanych w 1244 roku przez śląskiego wielmożę - Mroczka. Pozostałościami po komandorii prawdopodobnie zabudowania wchodzące w skład późniejszej siedziby szpitalników.  

Długoszyn - miejscowość należąca do templariuszy. Kościół datowany na XIV wiek, murowany, gruntownie przebudowany, możliwy związek z templariuszami. 

plan kościoła w Ostrowie

Ostrów - nazwa zdradza słowiański rodowód, miejscowość nie została wymieniona w żadnym dokumencie jako posiadłość templariuszy, mogła znaleźć się w ich posiadaniu stosunkowo późno - pod koniec XIII wieku, w XIV wieku wzmiankowana była jako posiadłość szpitalników. Reliktem pierwotnego założenia - komandorii jest ceglana, gotycka kaplica, wzniesiona na planie prostokątnym, zamknięta pięcioma bokami oktogonu. Na podstawie cech stylistycznych możliwe datowanie na przełom XIII i XIV wieku - podłużny plan, zamknięcie części wschodniej wieloboczne, wprowadzenie sklepienia (zamożny fundator), kształtki oraz usytuowanie na wzgórzu, w zakolu rzeki (typowe miejsce dla komandorii templariuszy na terenie Nowej Marchii).

przekroj kaplicy w Ostrowie

Sulęcin(Zulenche) 

Ostrów (Ostrow) 

Długoszyn (Langevelde) 

Brzezin (Bresin) 

Grabno (Bucholt) 

Rychlik (Richenuove) 

Lubów (Lubene) 

Małuszewo (Malosow)

Komandoria w Wielkiej Wsi (Wielowsi)

Wielowieś - komandoria, miejsce zidentyfikowane i zlokalizowane w latach trzydziestych przez Helmuta Lüpke. W okresie powojennym powyższe dane nie zostały ani uaktualnione, ani zweryfikowane /?/ Według danych archiwalnych w XVI wieku nie było już żadnego śladu po pierwotnym założeniu.

WielkaWieś (Velikauetz) 

Templewo (Templov)   

Boryszyn (Borissino)   

Kołczyn (Colcino)   

Cemelno

Komandoria w Rurce

Rurka - komandoria, ośrodek dóbr zakonnych nadanych templariuszom w 1234 roku przez Barnima I. Reliktem pierwotnego założenia granitowa kaplica wzniesiona w latach 1234 - 1250 po południowej stronie założenia. Jest to prostokątna budowla z wyodrębnionym, prostokątnym prezbitrium po stronie wschodniej. Okna są zamknięte półokrągło z ościeżami zwężającymi się do wnętrza. Po stronie północnej znajduje się ostrołukowo zamknięty portal, a w szczycie zachodnim okrągły otwór okienny.   
Pod względem topograficznym położenie komandorii rureckiej jest podobne do Chwarszczan - na płaskim, eliptycznym wzniesieniu o rozmiarach 50 x 70 metrów otoczonym terenem podmokłym. Różnica widoczna jest jedynie w położeniu kaplicy umieszczonej w Rurce po stronie południowo - wschodniej podczas gdy w Chwarszczanach po północno - zachodniej. Obok przebiegał trakt z Chojny do Bań.

Wymiary kaplicy:
nawa - 16,5 x 9 m
przbiterium - 8,5 x 6,75 m
grubość murów - 1,15 m
wysokość nieznacznie obniżona w stosunku do pierwotnej

Kalendarium Rurki

1234 - nadanie templariuszom przez Barnima I Ziemi Bańskiej
1244 - po raz pierwszy wymieniona komandoria w Rurce
1248 - pobyt w Rurce biskupa kamieńskiego Wilhelma, byćmoże w zwiazku z konsekracją kaplicy
1279 - wymienia się kurię templariuszy w Rurce
1282 - przekazanie przez margrabiów brandenburskich Ottona IV i Konrada I prawa patronatu templariuszy nad kościołem w Chojnie
1284 - Bogusław IV, wcześniej zwalczający templariuszy, musiał przyrzec, że nie wyrządzi templariuszom z Rurki żadnej krzywdy
przed 1329 - komandoria znalazła się w posiadaniu joannitów
1373 - chłopi z Barnkowa napadli na Rurkę i zrabowali konie, bydło i owce
1377 - po raz ostatni wymieniona w przywileju "hof to den Roreke", po tej dacie komturia joannitów została przeniesiona do Swobnicy
w 1487 roku był tu świecki folwark
do 1490 roku, doczasu wybudowania kościoła późnogotyckiego korzystano z kaplicy - potem została zamieniona na gorzelnię
Po 1945 roku kaplica popadała w coraz większą ruinę.
1998 - rozpoczęcie rekonstrukcji kaplicy dzięki staraniom pana Romualda Gizdry - wielkiego miłośnika zabytku

Komandorzy:

1261 - 1263 - Fridericus 
1285 - 1291 - Bernhard von Eberstein
1296 - 1303 - Jordanus von Esbeke / preceptor /
1305 - Dietrich von Lorenen

Pozostali rureccy templariusze:

pocz. XIV wieku - Bertram Greifenberg
1285 - Bernardus - brat zakonny
pocz. XIV wieku - Jaromar von Eickstedt
1285 - Hermannus - kapelan - Jan Wartemberg

Swobnica - miejscowość należąca do templariuszy. Kościół granitowy, datowany na lata 1234 - 1250 wzniesiony na planie prostokątnym, przebudowany w 1896 roku. Z pierwotnych form architektonicznych zachowały się dwa portale, obecnie zamurowane, jeden został zamknięty łukiem półkolistym, drugi lekko załamany.  

Banie - miejscowość należąca do templariuszy. Kościół ufundowany prawdopodobnie przez zakon, wzniesiony ok. 1274 i konsekrowany pod wezwaniem Marii Magdaleny. Budowla była pierwotnie trójnawową, trójprzęsłową bazyliką o prostokątnym prezbiterium z czworoboczną zakrystią przy jego północnej ścianie oraz z czworoboczną wieżą od strony zachodniej. W ścianie wschodniej znajdują się trzy półkoliście zamknięte okna. Wewnątrz półkolisty, lekko załamany łuk tęczowy, podobnie jak łuki arkadowe wspierające się na czterech granitowych filarach. W czasie przebudowy w latach 1853 / 54 usunięto wieżę i zakrystię. Pierwotnie od strony zachodniej uskokowy portal zamknięty łukiem półkolistym, dwa kolejne, obecnie nie zachowane, po stronie północnej i południowej. 

Rurka   

Banie   

Chojna   

Swobnica (Wildenbruch)  

Żelesz   

Lisie Pole   

Kamienny Jaz (Stenwer)  

Parnica (Rudeulestorph)  

Nawodna (Nahausen)  

Lubanowo (Lyvenow)  

Grzybno   

Baniewice (Mariendale)  

Kunowo  

Parsowe

Komandoria w Myśliborzu (do 1261 roku)

Myślibórz - Soldin (wg ryciny Meriana z połowy XVII wieku)

Z odpisów dokumentu z 1238 roku dowiadujemy się, że Władysław Odonicz podarował templariuszom między innymi wieś Mitzlibore w prowincji de Pzich lub de Pirich (w Ziemi Pyrzyckiej) identyfikowanej zwykle z Myśliborzem. Wątpliwości budzi fakt, że templariusze musieliby wówczas zamienić słowiańską nazwę "Mitzlibore" na również brzmiący słowiańsko "Soldin". Mogło jednak nastąpić przeniesienie na "Mitzlibore" nazwy jednej z wiosek jakiejś komandorii templariuszy ze wschodniej, słowiańskiej części prowincji niemieckiej. Wśród świadków nadania w 1260 roku przez wójta Pyrzyc G(odekina) von Schmagerow kolegiacie Świętej Marii w Coswig 150 łanów nad rzeką Myślą wystąpił Johannes magister curie de Soldin. Jest to pierwsza informacja o istnieniu w Myśliborzu komandorii templariuszy. Ostatnia wzmianka o Myśliborzu jako siedzibie komandorii pochodzi z późniejszego jedynie o rok dokumentu kończącego spór templariuszy z margrabiami. Templariusze przekazują w nim komandorię w Soldin wraz z trzystoma łanami po obu brzegach rzeki Myśli margrabiom Janowi I i Ottonowi III z Brandenburgii. Wg Wróblewskiej komandoria znajdowała się na miejscu późniejszego klasztoru dominikanów 

Myślibórz (Soldin)

Dalsze?  

Myśliborzyce?   

Wierzbnica?   

Staw? 

Świątki- (Tempelhof)? 

Komandoria w Leśnicy (dzisiaj Lietzen na terenie Niemiec)

plan kaplicy

Lietzen - komandoria, ośrodek dóbr 250 łanowych, ufundowanych w 1229 roku przez Henryka Brodatego. Reliktem komandorii są spichlerz i kaplica.

Plan siedziby komandorii w Lietzen w XVIII wieku. Na czarno zaznaczone: u góry po lewej - kaplica, po prawej - pałac joannitów, u dołu - spichlerz

Leśnica (Lietzen)

Heinersdorf   

Tempelberg   

Marxdorf   

(?}Werbig   

Neuentempel   

(?)Dolgelin 

Komandoria w Czaplinku

W 1261 roku biskup Herman z Kamienia zawarł porozumienie z temlariuszami w sprawie dziesięcin z siedmiuset łanów w Ziemi Dobrzyńskiej znajdujących się prawdopodobnie na terenie przyszłej komandorii w Czaplinku. Jednak dopiero w1286 roku Przemysł II podarował Zakonowi Świątyni niezamieszkałe tereny w Ziemi Drawskiej, a z dokładnego opisu wynika, że były to okolice późniejszego Czaplinka (Tempelburga). Brat Bernhard von Eberstein, preceptor templariuszy w Polsce, na Pomorzu i w Nowej Marchii i mistrz zakonu w Chwarszczanach, porozumiał się w 1291 roku z biskupem Janem z Poznania w sprawie dziesięcin z Ziemi Czaplinieckiej. Podpisany dokument nie pozostawia wątpliwości, że chodzi o tereny nadane w 1286 roku przez Przemysła II. Dowodem na utworzenie komandorii w Czaplinku jest obecność nazwiska brata Mikołaja, mistrza w Tempelburgu w dokumencie preceptora zakonu w Niemczech i Slawii z 1303 roku. Mimo poszukiwań nie udało się do dzisiaj bez wątpliwości zlokalizować siedziby komandorii (prawdopodobnie była wzniesiona z nietrwałego budulca). Najczęściej wymienia się na teren wzgórza, na którym później wybudowano gotycki kościół Św. Trójcy. 

Czaplinek

(Tempelburg)

Komandoria w Oleśnicy Małej

Rezydencja rodu Yorck von Wartenburg w XVIII wieku na miejscu komandorii templariuszy 

Już w1226 roku ta darowizna Henryka Brodatego znajdowała się w rękach templariuszy. Świadczy o tym powierzenie przez biskupa Wawrzyńca z Wrocławia w tymże roku templariuszom z Oleśnicy Małej  dziesięciny w wysokości trzech marek srebra. Tereny te znane były wówczas ze swej żyzności. To templariusze z Oleśnicy Małej wzięli prawdopodobnie udział w bitwie z Tatarami pod Legnicą. Tutaj też na zmianę z  Chwarszczanami , Leśnicą i Rurką przebywali preceptorzy zakonu na Polskę, Nową Marchię i Pomorze (Sclauiam), podlegli preceptorom Niemiec.

Oleśnica Mała   

Chwalibożyce (Frauenhaim)   

Owczary (Tempelfeld)   

Caweraw 

Mergenaw 

Croscyna

Komandoria w Wałczu (Kron)

W 1233 roku Władysław Odonic podarował Zakonowi Świątyni 3000 łanów za Ujściem nad rzeką Dobrzycą. Biskup poznański Paweł przyznał w tymże roku templariuszom dziesięciny z tego obszaru. Papież Grzegorz IX potwierdził nadanie bullą z 1234 roku. W 1259 roku templariusze otrzymali od wdowy po komesie Piotrze z Lank wieś Kron zwykle identyfikowaną z Wałczem, co swym autorytetem potwierdził książę wielkopolski Przemysł. Na dokumencie biskupa poznańskiego Boguchwała z 1251 roku przyznającego templariuszom dziesięciny z ich posiadłości w diecezji poznańskiej wymienione są między innymi dwie rozpoznane dziś miejscowości: Cron (Wałcz) i Vitankouo (Witankowo - miejscowość oddalona od Wałcza o kilka kilometrów w kierunku wschodnim). Wśród świadków dokumentu z 1291 roku w sprawie dziesięcin z Ziemi Czaplinieckiej występuje brat Alberto magistro curie in Crona - mistrz komandorii w Wałczu. Po śmierci Przemysła II Wałcz prawdopodobnie przejęli Brandenburczycy gdyż w 1303 roku lokowali tu miasto.

Kron (prawdopodobnie Wałcz) 

Witankowo 

(Vitankouo)  

Inne nadania i miejscowości związane z Zakonem

Okolice Szydłowa koło Gubina

Orzechowo (Orechowe)

Dręszew (Dransowe)

Skuszew (Scusevo)

Łuków (Lucow)  

Inne nadania Odonica na terenie byłego województwa gorzowskiego

Osieczno koło Dobiegniewa (Ozechno)   

Tucząp koło Drezdenka (Tuchape)   

Krzęcin koło Choszczna (Cranchino)

Ponadto na terenie byłego województwa gorzowskiego

Wszeborów (Tempels Gross Mühle) 

Wszeborówek (Tempels Klein Mühle)   

Kryl (Tempel)   

jeziora: Bothscowe, Ostrovyz

Inne nadania Odonica w Wielkopolsce

szpital w Gnieźnie (wymieniany później jako własność bożogrobców z Miechowa)    

Grzybowo   

Studzieniec   

Żonia   

Oporzyn   

Krosno   

Milossovo 

Cinitlo 

Motlisov 

jezioro Raduze (Budziszewskie)   

młyn na Volma (Małej Wełnie)